چه عواملی سلامت ما را تعیین می کنند؟ دانستن عوامل و سهم هر کدام از آن ها چه اهمیتی دارد؟ با شناخت عوامل چه کمکی به سلامت خود می توانیم بکنیم؟ اگر بدانید که عامل بیماری هپاتیت ب یک ویروس است که از طرقی مثل لوازم آرایش آلوده منتقل می شود، برای پیشگیری از آن هنگام مراجعه به آرایشگاه ها چه تدبیری می اندیشید؟ اطلاع داشتن از عوامل سبب ساز سایر بیماری ها ما را به اتخاذ چه تدابیری وادار می کند؟ و اگر بدانیم چه عوامل و شرایطی قادرند سلامت ما را حفظ کنند، ارتقاء دهند یا برعکس آسیب رسانند چه فایده هایی برای خودمان و اطرافیان مان خواهد داشت؟ در این نوشتار کوتاه می خواهیم عوامل تعیین کننده ی سلامت را مرور کنیم؛ و در مورد آن ها و کاری که می توانیم بکنیم بیاندیشیم!

به طور کلی تعیین کننده های سلامت در چهار دسته قرار می گیرند: (1) وراثت، (2) محیط، (3) خدمات سلامت (مراقبت های بهداشتی-درمانی)، و (4) رفتار و شیوه ی زندگی.

بسیاری از بیماری های ارثی در صورت کسب دانش و اطلاعات لازم و اقدام مناسب مثل آزمایشات قبل از ازدواج قابل پیشگیری اند؛ محیط های زندگی و کار را خودمان می سازیم و تخریب می کنیم! گذشت، بردباری، حسن خلق، سعه ی صدر، مهربانی، همیاری، حمایت عاطفی، و ... از همدیگر می توانند از بسیاری تنش هاف فشارها و بیماری های جسمی و روانی ناشی از آن ها جلوگیری کنند، یا تسکین دهند؛ و تلخی های زندگی را بکاهند بلکه به شیرینی مبدل سازند؛ همین طور نیست؟

شما چه فکر می کنید؟ در مورد بیماری ها و مشکلات دیگر در اطرافیان و در جامعه بیاندیشید! تا چه حد می توان گفت : «از ماست که بر ماست!». بسیاری از دانش آموزان نمره ی ضعیف خود را در امتحان به سخت گیری معلم، کم بودن وقت، شلوغی منزل، آمدن مهمان، و ... و به عبارتی عوامل بیرونی نسبت می دهند! و تعداد اندکی کاهلی، سهل انگاری، و کمی تلاش خود (عوامل درونی) را دلیل نتیجه ی ضعیف یا شکست در امتحان بیان می کنند. به نظر شما همین طور نیست؟

مردم علل بیماری ها و مشکلات را بیشتر به کدام عوامل نسبت می دهند؟ بیرونی یا درونی؟ خود شما چطور؟ افرادی که گرفتار بلای بزرگ اعتیاد و سوء مصرف مواد افیونی و روان گردان شده اند، چه عوامل و دلایلی را برای اعتیاد خود برمی شمرند؟ تا چه حد مسئولیت کار را متوجه خود می دانند؟

در این آیه نیز تأمل کنیم!

و اکبر حقوق الله علیک ما اوجبه لنفسه تبارک و تعالى من حقه الذی هو اصل الحقوق ومنه تفرع ؛ ثم (ما) اوجبه علیک لنفسک من قرنک الى قدمک على اختلاف جوارحک .

 بزرگترین حقوق خداوند بر تو حقیست که آن ذات مقدس به عنوان حق خود رعایت آنرا برتو واجب نموده است؛ حقـی که اصل حقوق است و از آن حقـوق دیـگر منتشر ومتفرع میشود و در درجه دوم حق خودت بر خودت  میباشد؛ که این حقوق از فرق سر تا کف پای تو را شامل میشود .

ارتقاء سلامت شما در تمام ابعاد جسمی، روانی، فکری، اجتماعی و معنوی، آرزوی ماست.

 1-   بی اعتنایی به گمان های بد؛ توجه و بدتر از آن جامه ی عمل پوشاندن به افکار و گمان های بد، در گفتار یا رفتار، موجب تقویت و گسترش آن ها می شود.

 2- توجه به جوانب مثبت و وادار کردن ذهن به در نظر گرفتن احتمالات صحیح؛ نمی توان انتظار داشت که همه موافق ما سخن کنند و رفتار نمایند؛ همان گونه که خودمان اینگونه نیستیم.

 3- پرهیز از همنشینی با بدان

 4- مهار زدن بر افکار و ادراکات از طریق تمرین و ممارست؛ مشغول ساختن ذهن و خود به امور سالم و سازنده؛ علامه حسن زاده آملی فرمایشی دارند به این مضمون که: نفس را باید مشغول ساخت وگرنه او تو را مشغول خود می سازد.

 5- توجه به آثار و عواقب منفی نگری.  

    امام علی(ع) می فرمایند: کسی که شرافت باطنی و گوهر انسانی خود را بشناسد، این شناخت او را از پستی های شهوت و آرزوهای باطل مصون خواهد داشت. (امام علی ع؛ غررالحکم؛ ص 710)

    و از رفاقت با کسانی که افکارشان خطا و اعمالشان ناپسند است برحذر باش، چه آدمی به رویه و روش رفیقش خو می گیرد و به افکار و اعمال وی معتاد  می شود (امام علی ع، نهج البلاغه، نامه 69).